Bugün 10 Ekim, “Dünya Ruh Sıhhati Günü”
Bu yılın teması, “Hizmetlere Erişim – Afet ve Acil Durumlarda Ruh Sağlığı” olarak belirlendi. Bugün birebir vakitte Ankara Gar Katliamı’nın yıl dönümü. Bu acı tesadüf, ferdî ve toplumsal seviyede yaşanan travmaların, afetlerin ve krizlerin ruh sıhhati üzerindeki tesirlerini bir kere daha hatırlatıyor. Ne yazık ki bugün, dünyanın pek çok yerinde beşerler hâlâ savaşların, çatışmaların ve afetlerin gölgesinde ömürlerini sürdürmeye çalışıyor. Gazze’de başlayan ve tüm Orta Doğu’nun güvenliğini tehdit eden akınlar, Ukrayna ile Rusya ortasındaki savaş, yerküreyi ve insanlığı derinden etkileyen ekolojik krizler – iklim değişikliği, yangınlar, su baskınları ve sarsıntılar – insan davranışlarıyla daha da yıkıcı hale geliyor. Doğal afetlerin bu biçimde insan eliyle tetiklenmiş versiyonları, yeni afet ve acil durumların her geçen gün ortaya çıkmasına neden oluyor.
Tüm bu afetler ve çatışmaların yanı sıra, insanların bayanlara, çocuklara, toplumun “öteki” bölümlerine, hayvanlara ve tabiata yönelttiği şiddet, çalışma ortamlarındaki güvensizlikler, sırf ruh sıhhati sıkıntılarını artırmakla kalmıyor, tıpkı vakitte ruh sıhhati hizmetlerine erişimi de zorlaştırıyor. Bu durum, bilhassa en savunmasız kümeleri derinden etkiliyor ve afet ile acil durumlarda ruh sıhhati hizmetlerinin kıymetini bir kere daha ortaya koyuyor.
İnsan eliyle oluşturulan ve ruh sıhhatini kimi vakit ölçülemez boyutlarda olumsuz etkileyen felaketlerin başında savaşlar ve silahlı çatışmalar gelmektedir. Bugün dünyanın pek çok yerinde çatışmaların sivil halka yaşattığı zorlukları, kayıpları her keresinde benzeri acı hislerle izlemekteyiz. Yanı başımızda ikinci yılını dolduran soykırım sürecinde Gazze’nin sıhhat sisteminin çöküşünün, hastanelerin %94’ünün fonksiyonsuz hale gelişinin, eğitimin bütünüyle durduğu, barınmanın mümkün olmadığı şartlarda zorla yerlerinden edilen insanların açlık, hastalıklar ve hiç durmayan hücumlar altında hayatta kalma uğraşı verdiklerinin şahidiyiz. Çatışmaların başladığı periyottan bu yana yataklı psikiyatri hizmeti verilemez hale geldiğini bildiğimiz Gazze özelinde de öbür tüm çatışma bölgelerinde de ruh sıhhatinin desteklenmesine en çok gereksinim duyulan periyotlar maalesef tahminen de ruh sıhhati hizmetinin en az verilebildiği ortamları içeriyor. Olumsuz tesirlerinin pek çok açıdan jenerasyonlar boyunca süreceğini görebildiğimiz bu süreçte incinebilir kümelerin her zamanki üzere çok daha fazla etkilendiği ortadadır. Yıkım ortamlarında memleketler arası örgütlerin, insan hakkı temelli kurumların bile yardım sağlamada yetersiz kaldıklarında, engellendiklerinde yapılabilecekler ve yapılması gerekenlerle ilgili tüm dünyada çok daha farklı çalışmalara muhtaçlık olduğunu görmekteyiz.
Günümüzde ne yazık ki bayana şiddet neden olduğu kayıplarla acil bir halk sıhhati sorunu haline gelmiştir. Her yıl yüzlerce bayan tanıdıkları erkekler tarafından öldürülüyor. Bayanların güvenlik algısını zedeleyen ve pek çok ruh sıhhati meselesine yer hazırlayan bu ortamda çok taraflı bir çaba ve düzgünleştirme sürecinin planlanması gerektiği açıktır. Erkek hükümran kültürde temellenen toplumsal cinsiyet eşitsizliği bayanları iktisat, siyaset, eğitim ve sıhhat alanlarındaki haklarından yoksun bırakmakta ve çok etkenli bir şiddet sarmalını beslemektedir.
Şiddetin hiçbir çeşidini bir başkasından bağımsız düşünmek mümkün değildir; Ahmet Minguizzi’nin yaşıtı olan gençler tarafından öldürülmesi, çocukların çeteler tarafından kullanılmasının ve suça sürüklenmesinin gerisindeki derin toplumsal, ekonomik ve ruhsal nedenleri gözler önüne sermiştir. Yoksulluk, ihmal, aile içi şiddet, okuldan kopma ve toplumsal dışlanma üzere faktörler, çocukların savunmasızlıklarını artırmakta; örgütlü kabahat yapılarının kolay gayesi hâline getirmektedir. Bu durum, sırf güvenlik tedbirleriyle değil, ruh sıhhati odaklı, kollayıcı ve rehabilite edici bir yaklaşımla ele alınmalıdır. Çocukların şiddet ortamlarından uzaklaştırılması, psikososyal dayanak ve aidiyet hissini güçlendiren toplumsal programlara erişimin artırılması yaşamsal değer taşımaktadır. Çocukların cürmün değil, umudun kesimi olabilmesi için devletin, mahallî idarelerin ve sivil toplumun ortak bir sorumluluk şuuruyla hareket etmesi gerekmektedir. Bu bağlamda şiddetin acil bir sorun olduğunu, toplumun her katmanından bireylerin, eğitimcilerin, kanun yapan ve uygulayıcı sistemleriyle ilgili tüm kurum ve kuruluşların tahlilin modülü olması gerektiğini hatırlatıyoruz.
Bolu Kartalkaya bölgesinde bir otelde meydana gelen yangın, ihmalkarlığın ve kontrol eksikliklerinin yol açtığı önlenebilir bir felaket olarak hafızalarımıza yerleşmiştir. Yapıların güvenliğini sağlaması gereken sistemler, kâr etmek uğruna kamu faydasını gözetmeden işletilmekte ve denetlenmektedir. Bu ihmaller, yapılaşma ve işletme siyasetlerinin insan hayatı üzerindeki yıkıcı tesirlerini bir sefer daha gözler önüne sermiştir. Yangın sonrası müdahale çalışmalarının yetersizliği ve yaşanılan kayıpların önlenebilir olduğu gerçeği, travmanın tesirini daha da artırmaktadır. Bu büyük acı ve kayıplar, ağır dert, öfke, çaresizlik, yas ve belirsizlik hislerini beraberinde getirerek toplumun temel inanç hissini ve adalete olan inancını derinden etkilemiştir.
On binlerce insanını sarsıntılar ve doğal afetlerle yitirmiş bir ülke olan Türkiye, kurumları ile afetlere hazır olmadığı gerçeğini 6 Şubat Sarsıntıları ile tekrar acı bir biçimde yaşadı. Zelzele sonrası psikososyal dayanak sunumu ve ömrün yine toparlanması süreci ise başta ruh sıhhati hizmetleri olmak üzere afet sonrasına yönelik planların ve uygulamaların da ne derece yetersiz olduğunu ve yanlış planlandığını gözler önüne serdi.
Türkiye yalnızca yıkıcı sarsıntıların yaşandığı değil birebir vakitte çarpık yapılaşma ve yetersiz tedbirler nedeniyle orman yangınları ve sel felaketlerinin yerleşim yerlerini tehdit ettiği, denetimsiz madencilik faaliyetlerinin etraf felaketlerine yol açtığı bir coğrafya haline gelmiştir. Bu açıdan afetlerde ve acil durumlarda ruh sıhhati hizmetlerinin planlanması daha da kıymetli hale gelmektedir. Afetler ve ruh sıhhati münasebeti her şeyden evvel afetlere hazırlık ve afetin yıkıcı tesirlerini azaltacak tedbirler ile başlar. İnançlı bir etrafta yaşamak temel insan hakkıdır, hami ruh sıhhati açısından vazgeçilmezdir.
Bunun yanı sıra, iklim değişikliğinin tesirleriyle birlikte artan orman yangınları, seller ve zelzeleler, sırf çevresel yıkımlara değil, bireylerin ve toplumların ruh sıhhati üzerinde derin ve uzun müddetli tesirler bırakan kitlesel travmalara yol açmaktadır. Bu afetlerin kâfi hazırlık, tedbir ve kriz idaresi olmadan yaşanması; yaşamsal kayıpların yanında güvenlik hissinin zedelenmesine, geleceğe dair ümitsizlik ve çaresizlik hislerinin artmasına neden olmaktadır. Ruh sıhhatini korumak, sadece ferdi dayanıklılığı güçlendirmekle değil, tıpkı vakitte tabiat ile uyumlu, inançlı, denetlenebilir ve adil hayat şartları oluşturmakla mümkündür.
Afetler ve acil durumlarda insanların alacakları her türlü sıhhat hizmeti ve toplumsal takviyeler de bir yardım faaliyeti değil en temel yurttaşlık hakkıdır ve bunun sağlanması kamusal yükümlülüktür. Ruh sıhhati takviyesi tüm etkilenenler için ulaşılabilir ve nitelikli olmalıdır. Yalnızca ruh sıhhati profesyonellerince sunulan dayanaklar değil afetler akabinde yapılan tüm dayanak faaliyetleri de dolaylı bir ruh sıhhati hizmeti olup tüm bu hizmetlerin kesintisiz olması, insan haysiyeti ve otonomisi gözetilerek sürdürülmesi sağlanmalıdır. Ülkemiz bilimin ve yaşanılan onlarca acı tecrübenin ışığında ve bu alanda çalışan meslek ve bilim kuruluşlarının iştiraki ile gerçekçi bir ruh sıhhati hareket stratejisi oluşturmalıdır.
Bu yıl Dünya Ruh Sıhhati Günü’nün teması, felaket ve acil durumlarda ruh sıhhati hizmetlerine erişimin kıymetine vurgu yapmaktadır. İnsan hayatının büyük kısmı iş yerlerinde geçmekte ve bu alanlardaki psikososyal şartlar bireylerin ruhsal uygunluk hâlini direkt etkilemektedir. Ağır iş yükü, belirsizlikler, mobbing ve güvencesizlik üzere faktörler çalışanlarda anksiyete, depresyon ve tükenmişlik riskini arttırmakta, mobbinge bağlı intihar ve iş cinayetlerindeki artış her geçen gün önlenebilir kayıplarla karşımıza çıkmaktadır. Oysa destekleyici ve inançlı çalışma ortamları ile hem kişisel hem kurumsal verimliliği güçlendirmek mümkündür.
Ruh sıhhati meslek mensupları olarak, tüm kurumları ruh sıhhatini iş güvenliğinin ayrılmaz bir kesimi olarak görmeye davet ediyoruz. İşyerlerinde psikososyal risklerin kıymetlendirilmesi, çalışanlara erişilebilir ruhsal takviye sağlanması, farkındalık eğitimleriyle ruhsal yeterliliğin güçlendirilmesi ve afet üzere kriz durumlarında psikososyal dayanak düzeneklerinin geliştirilmesi öncelikli maksat olmalıdır. Ruh sıhhatini korumak sadece ferdî bir gereklilik değil, toplumsal dayanıklılığın da temelidir.
Son devirde toplumun fizikî ve ruhsal sıhhatini önemli biçimde tehdit eden yaralama, cinayet, cinsel atak üzere hatalara verilen yetersiz cezalar; bu cürümlerin bir kısmının faillerinin “hükmün açıklanmasının geri bırakılması” uygulamasıyla kısa müddette toplum içine dönmesi, kamu güvenliği ve toplumun ruh sıhhati açısından değerli bir risk oluşturmaktadır. Buna rağmen, toplum güvenliğini tehdit etmeyen, kaçma riski bulunmayan ya da direkt hata tarifine uymayan isnatlarla birtakım bireylerin aylarca, hatta yıllarca cezaevlerinde tutulması, toplumda adalet hissini zedelemekte ve güvenlik hissini sarsmaktadır. Bu durum hem ferdî hem de toplumsal seviyede ruh sıhhatini olumsuz etkilemekte, toplumsal tansiyon ve kutuplaşmayı beslemektedir.
Öte yandan cezaevlerinde çok kalabalık, yetersiz altyapı, tecrit ve izolasyonun ağır uygulanması, özel gereksinimlerin dikkate alınmaması, çıplak arama üzere hak ihlalleri cezaevi ortamını ve buradaki sıhhat muhtaçlığını acil ve özellikli hale getirmekte, muayenelerde mahremiyetin ihlali, uzman takviyesi ve sevk sistemlerindeki aksaklıklar, ağır hastaların sıhhat hizmetine erişimindeki aksaklıklar, ağır hastalığı olan ve beşere karşı hata işlememiş olanların ısrarla tutuklu yargılamaları mahpusların hem bedensel hem de ruhsal sıhhatlerini önemli biçimde riske atmaktadır. Bu şartlar, hayati durumlarda müdahalenin gecikmesine ve vefat dahil geri dönüşsüz sonuçlara yol açabilmektedir. Unutulmamalıdır ki, sıhhat ve ruh sıhhati hizmetlerine erişim tutuklu ve mahkumların de temel hakkıdır. Bu hak hem insan onurunun korunması hem de toplumsal adaletin sağlanması açısından vazgeçilmezdir.
Bugün 10 Ekim, “Dünya Ruh Sıhhati Günü” temamız “Hizmetlere Erişim – Afet ve Acil Durumlarda Ruh Sağlığı”!
Dünyanın pek çok yerinden gelen savaş, ekolojik felaketler, toplumsal olaylar, toplumun aşikâr bölümlerine yönelen çeşitli şiddet olayları üzere afet ve acil durum haberlerinin gölgesinde unutmamalı, unutturmamalıyız ki:
Ruh sıhhatine erişim bir insan hakkıdır!
Dayanışma ile,
Türkiye Psikiyatri Derneği
Türk Psikologlar Derneği
Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği
Türk Nöropsikiyatri Derneği
Psikiyatri Hemşireleri Derneği
Şizofreni Dernekleri Federasyonu
Abdulkadir Özbek Psikodrama Dernekleri Federasyonu
Cinsel Eğitim Tedavi ve Araştırma Derneği
İstanbul Yetişkin Psikanalitik Psikoterapiler Derneği
Dünya İnsani Dayanışma Derneği
Psike İstanbul Psikanaliz Derneği
Bilişsel Davranışçı Psikoterapiler Derneği
Kognitif ve Davranış Terapileri Derneği
İzmir Psikanalitik Psikoterapiler Derneği
Travma ve Afet Ruh Sıhhati Çalışmaları Derneği
Travma Çalışmaları Derneği
Toplumsal Dayanışma İçin Psikologlar Derneği
Otizm ve Nörogelişimsel Araştırmalar Derneği
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
