Garanti BBVA tarafından kurulan Salt’ın yeni sergisi 90’lardan Beri Halı’dayız, Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Fotoğraf Bölümü’ne bağlı olarak faaliyet gösteren Halı Atölyesi’nin sanat eğitimine yaklaşımına odaklanıyor. Gündelik hayat sorunlarıyla kurduğu bağlantıyı araştırırken yaratıcı muhalefet ile kolektif üretimin potansiyellerine de dikkati çekiyor. Atölyenin kuruluşundan bu yana titizlikle inşa edilen fizikî ve kavramsal bağların izini süren stant, yolu bu yerden geçmiş sanatkarların ortak üretimleri, şahsî işleri, arşiv materyalleri ve tanıklıklarından derlenen bir kolaj sunuyor.
Türkiye’de 1990’larda devinim kazanarak siyaset ve toplumsal hareketlerle ilgi kuran aktüel sanat üretimi ve tartışmalarının akademi müfredatındaki yeri kısıtlı kaldı. Fakat esaslı geleneklerine sahip çıkmak ismine, bilhassa İstanbul’da gittikçe çeşitlenen pratiklere uzaklıklı duran MSGSÜ’de vakitle tek tük de olsa karşı sesler çıkmaya başladı. Halı Atölyesi, halı dokuma eğitimini aktüel sanatla ilişkilendiren, “beraber öğrenme”ye dayalı pedagojik yaklaşımı ve herkesin iştirakine açık programlarıyla gerek kurum içinde gerekse kurum dışında eşsiz bir pozisyon edindi. Akademiye içkin cinsiyetçi hiyerarşileri ve kemikleşmiş bürokrasiyi prensip ve uygulamalarıyla alaşağı eden; öğrenciyi, sanatçıyı, konuğu, kültür işçisini birebir masa etrafında buluşturabilen ve en kıymetlisi, “sokağı dışlamayan” müstesna bir model yarattı.
1976-1977 döneminde ressam ve akademisyen Özdemir Altan’ın teşebbüsü ve teşvikiyle, ressam ve akademisyen Zekai Ormancı’nın (1949-2008) yönetiminde kurulan bu uygulama atölyesi, her daim “rahat atölye” olarak etiketlendi; hatta isminin çağrıştırdığı klasiklikten dolayı hafife alındı. Birtakım öğrencilerin son tercihiydi; kimisi de uygulama atölyesinde sürdüreceği üretim fotoğraf yaptığı vakitten çalmasın diye buraya yöneldi. Ne var ki bu rahatlık ilerleyen periyotta beklenmedik bir sonuç doğuracaktı.
1992’de Halı Atölyesi’ne asistan olarak atanan görsel sanatçı ve akademisyen Gülçin Aksoy (1965-2024) ile ona eşlik eden bir küme öğrenci ve yol arkadaşının önayak olduğu dinamizm, 1990’lar sonundan itibaren atölyeyi günbegün dönüştürdü. Açığa çıkan bu sinerji, Aksoy’un hem fiziken hem de fikren açık tuttuğu atölye kapısından taşıp evvel okulun koridorlarına, sonra da İstanbul’un yeni sanat ortamına yayıldı. Halı Atölyesi’nin üretim modeli, 2000’li yıllarda İstanbul’daki bağımsız sanat inisiyatifleri, feminist çevreler ve disiplinlerarası kolektiflerle kurduğu bağlantılar sayesinde çoğaldı, çeşitlendi ve genişledi.
“Bir halıyı da dokuyabilirsiniz, bir fikri de”
İplik ve dokuma, Halı Atölyesi’nde salt bir gereç ve teknik olarak değil; tıpkı vakitte uzun vadeli bir düşünme ve ilişkilenme biçimi olarak varlık gösterdi. Aksoy, içine kapanık bir sanat eğitiminin uygulayıcısı olmaktansa, “Bir halıyı da dokuyabilirsiniz, bir fikri de” yaklaşımına sahip çıkarak klâsik halı dokuma pratiğini performans ve gündelik hayatla iç içe geçirdi. Kendisiyle bir arada düşünen, yorumlayan ve harekete geçen öğrencileriyle dokumanın (yatay) atkıları ve (dikey) çözgülerinden kavramsal açılımlar üretmenin, sözlerle oynayıp kelamlar ve sesler türetmenin yollarını aradı. Halı, artık ders programlarına sıkışmayan, müfredat dışı ilgilere kulak veren “açık bir atölye” hâline geldi.
Halı Atölyesi, sanat akademisinin ataletinden erkek hâkim toplum yapısına, devlet aygıtlarından kurumların estetik algısına bir dolu meseleyi işledi: İnceden inceye arıza da çıkarıldı, maytap da geçildi. Gündemi takip etmekten hiç vazgeçmeyen atölyede, AtılKunst sanatçı kolektifi (2006-2013), Garip Bir Pandik 1 (Halı Atölyesi, 2011) ve Garip Bir Pandik 2 (Rumeli Han, 2012) performansları, 3/1 (Halı Atölyesi, 2013) standı ile fanzinlerden dikişlere kaç plan ve proje, tekerrür eden sıkıntılara yansıdan doğdu.
90’lardan Beri Halı’dayız sergisi, Halı Atölyesi’nin lisanlara pelesenk olmuş “Aynı istikamete farklı pedal, başka istikamete birebir pedal” şiarından yola çıkarak atölyedeki ortak pratiklerin tarihine ve kişisel yönelimlere ışık tutuyor. Geçmişten bugüne dokunan bir topluluğun ilmeklerini sökerken jenerasyonlar ortası bir üretim akrabalığının peşine düşüyor.
Sergi, 1 Mart 2026’ya dek Salt Beyoğlu’nda ziyarete açık olacak. Standa eşlik eden programlar, 1 Ekim Çarşamba günü Salt Beyoğlu, Kat 2’de Şiva Canbazoğlu’nun a tangible blue adlı performansı ile başlayacak. Detaylı bilgi için: saltonline.org.
Sergi ismi hakkında: 2009 ile 2015 yılları ortasında Halı Atölyesi’nde olan sanatçı ve akademisyen His Sabancılar’ın gördüğü bir duşa dayanan “90’lardan Beri Halı’dayız” sloganı, Gülçin Aksoy ve Halı öğrencileri tarafından bir beze dikilerek pankarta dönüştürüldü. Bu pankart birinci olarak Buradan Nereye? Kolektif Sanat Pratikleri (İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2016) standında sunuldu.
Sergi, Spot Projects’in dayanağı; Türk Tuborg A.Ş., Asya International Movers, Bankerhan Hotel, Eureko Sigorta ve Jotun Boya’nın katkılarıyla gerçekleştirilmektedir.
* * *
Program: Amira Akbıyıkoğlu, Eylül Şenses, Halı Atölyesi bileşenleri
Araştırma: Betül Bolat
Sergi Tasarımı ve Yapım: Emirhan Altuner
Editör: Ezgi Yurteri
Çeviri: Paul Osterlund, Merve Pehlivan, Nâzım Hikmet Richard Dikbaş
Video Kurgu: Metean Bars, Gizem Bayıksel
Sergi Asistanları: Yeraz Kortun, Naz Tekay, Ecem Yerman
Sergi Suramı: Burak Bodur, Tansu Demirel, Eray Özcan, Fiksatif, 3T Reklam
İletişim Tasarımı: Wiseslang
Teşekkürler: Halı Atölyesi’nden yolu geçen herkes
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
