Fiziksel ve ruhsal olmak üzere ikiye ayrılan bağımlılık, toplumu tehdit eden bir halk sıhhati sorunu olarak bedellendiriliyor. İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı’ndan Dr. Öğretim Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, kronik bir rahatsızlık olan bağımlılıkta kişinin ömür uzunluğu bağımlılık riski olan unsur ve davranışlardan uzak durması için kimi tedbirler alması gerektiğine dikkat çekiyor. Tütün, alkol yahut husus bağımlılıkları üzere fizikî bağımlılıklar ile kumar ve oyun bağımlılığı üzere davranışsal bağımlılıklarda benzeri biçimde beynin ödül merkezi olan dopamin sisteminin uyarıldığını belirten Bektaş, bağımlılık tedavisinin bireyin gereksinimlerine nazaran, bireye özel olarak düzenlenmesi gerektiğini vurguluyor.
İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı’ndan Dr. Öğretim Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, 1-7 Mart Yeşilay Haftası hasebiyle yaptığı açıklamada kimyasal ve davranışsal bağımlılıklar, benzerlikleri ve nedenlerine ait değerlendirmede bulundu.
Bağımlılığı ruhsal takviye almadan sonlandırmak epeyce güç
Bağımlılığın toplumu tehdit eden bir halk sıhhati sorunu olduğunu belirten Zuhal Doğan Bektaş, “Birey ve toplum üzerinde pek çok açıdan yıkımlara yol açar, aile hayatını, toplumun güvenliğini olumsuz istikamette tesirler. Bağımlılıkta kişi muhakkak bir unsura ya da davranışa karşı çok ve denetim edilemeyen bir istek ve gereksinim duyar. Bu durum kişinin hayatında bedensel, ruhsal, toplumsal, yasal olarak olumsuz sonuçlar doğurmasına karşın kişi kendisini bağımlı olduğu husus ya da davranıştan alıkoyamaz. Gün içerisinde vaktinin büyük kısmını maddeyi temin etmek ve kullanmak için ya da tesirlerinden kurtulmak için harcar. Daima bağımlı olduğu unsur ya da davranış ile zihni meşguldür. Bağımlı şahıslar, toplumsal aktivitelerini, sorumluluklarını yerine getirmekte zahmet çeker, şahıslar ortası alakalarda bağımlılık yüzünden önemli sıkıntılar yaşayabilirler. Ancak yaşadıkları tüm bu aksiliklerin farkında olmalarına karşın bağımlılığı ruhsal dayanak almadan sonlandırmak hayli güçtür. Bu alanda çalışan ruh sıhhati profesyonellerinden dayanak alınması bu kuvvetli süreçte muvaffakiyet talihini arttıracaktır. Unutulmamalıdır ki bağımlılık, tedavisi mümkün olan bir beyin rahatsızlığıdır” diye konuştu.
Tolerans gelişmesi, bağımlılığın belirtisidir
Bağımlılığın fizikî ve ruhsal bağımlılık olmak üzere ikiye ayrıldığını belirten Zuhal Doğan Bektaş, “Fiziksel bağımlılık, vücudun bir unsura (örneğin alkol, uyuşturucu, nikotin) alışması ve bu maddeyi tertipli olarak almadan olağan fonksiyonlarını yerine getirememe durumudur. Vücut, vakitle bu maddeyi kabul eder ve onun varlığını bir tıp “gereklilik” olarak algılar. Fizikî bağımlılığın belirtilerinden biri, tolerans gelişmesidir. Tolerans geliştiğinde kişi birebir etkiyi görebilmek için daha yüksek dozda unsur kullanmak zorunda kalır” dedi.
Alkol, kumar, teknoloji bağımlılıklarında ortak nokta: Dopamin salınımı
Kimyasal bağımlılık ve davranışsal bağımlılıklarda ortak noktanın dopamin salınımı olduğunu kaydeden Zuhal Doğan Bektaş, şöyle devam etti:
“Tütün, alkol yahut unsurun içerisindeki kimyasal unsurlar, beynin ödül sistemi üzerinde tesirli olur. Beyindeki ödül merkezinde süratli bir halde dopamin salınımına yol açarak verdiği haz/ödül kişinin bu kimyasalı tekrar tekrar kullanmayı istemesine yol açar. Kumar ya da teknoloji bağımlılığı ise davranışsal bağımlılıklar başlığı altında yer almaktadır. Davranışsal bağımlılıklarda da aslında yeniden benzeri biçimde beynin ödül merkezi olan dopamin sistemi uyarılmaktadır. Kumar oynarken kişi, çıkar sağladığında ya da teknoloji ile etkileşime girerken, örneğin toplumsal medyada aldığı beğeni ve izlenme sayısı, görüntü oyunları, çevrimiçi alışveriş üzere durumlar bireye kısa periyodik ve değişken vakitli ödül almanın verdiği hazzı yaşatır. Bu durum, ödül merkezinde alkol unsur kullanımındakine misal formda dopamin artışına neden olur. Dopamin salınımının verdiği süreksiz haz kişiyi daha fazla ödül arayışına iter ve bu durum tekrar eden davranışsal bağımlılıklara yol açar.”
Yoksunluk belirtileri ile baş etmede ilaç kullanılıyor
Kişinin maddeyi kullanmadığında ise mahrumluk belirtileri görüldüğünü söyleyen Dr. Öğretim Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Yoksunlukta hangi belirtilerin olacağı temelde kullanılan unsurun tipine nazaran değişkenlik göstermekle birlikte uyku sistemi ve iştah değişiklikleri, terleme, mide bulantısı, kas ağrıları, titreme üzere belirtiler görülebilir. Bu belirtilerin verdiği rahatsızlıklardan ötürü kişi, tekrar unsur kullanımına yönelmektedir. Mahrumluk belirtileri ile baş etmekte kullandığımız ilaçlar hastalarımızın bilhassa unsur kullanımını bıraktığı birinci haftalarda yaşadıkları zorluklara karşı dayanak sağlamaktadır” dedi.
Psikolojik bağımlılıkta terapi prosedürleri tesirli oluyor
“Psikolojik bağımlılık ise kişinin bir hususa ya da davranışa zihinsel ve duygusal olarak muhtaçlık duyması ve arzulamasıdır” diyen Zuhal Doğan Bektaş, “Kişi bağımlı olduğu şeyin rahatlatıcı, ödüllendirici tesirinden haz duyması sebebiyle bir yandan da gerilim, ıstırap, telaş üzere olumsuz hislerden kaçış sağladığı fikriyle bağımlılığı sürdürür. Yani ruhsal bağımlılık, duygusal ve zihinsel gereksinimler, kaçış arayışı ve keyif alma ile bağlantılıdır. Mahrumluk belirtilerine yol açmaz fakat kişi, unsur yahut davranışa dair ağır istek ve fikirlerle çaba eder. Ekseriyetle fizikî bağımlılığa oranla daha uzun mühlet devam edebilir zira kişi fizyolojik bir mecburilik hissetmese de duygusal ve zihinsel olarak maddeyi arar. Terapi usulleri kullanılarak ruhsal bağımlılık ile gayret etmek uzun periyotta nüksleri önlemek için gereklidir” dedi.
Bağımlılık tedavisinin bireyin gereksinimlerine nazaran, şahsa özel olarak düzenlenmesi gerektiğini vurgulayan Zuhal Doğan Bektaş “Kişinin tedavisi tamamlandıktan sonra da bağımlılığın kronik bir rahatsızlık olduğu, kişinin ömür uzunluğu bağımlılık riski olan husus ve davranışlardan uzak durması için birtakım tedbirler alması gerektiği vurgulanmalıdır. Psikoterapiler bu manada bağımlılık ile uğraşta epey etkilidir” dedi.
Bağımlılıkla çaba için plan yapıyor, tahlil teklifleri üretiyoruz
Dr. Öğretim Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “1-7 Mart Yeşilay Haftası’nda farkındalık yaratmak ismine yapılan bilgilendirmelerin değerli olduğunu, bağımlılıktan uzak, sağlıklı bir yaşama dikkat çekilmesinde tesirli bir rol oynayacağını düşünüyorum. Atlas Üniversitesi bünyesindeki bağımlılık komitesi olarak bağımlıkla uğraş için planlamalar yapmakta, tahlil teklifleri üretmekteyiz. Ulusal ve milletlerarası alanda bağımlılık ile çabada örnek bir üniversite modeli olma yolunda ilerlemekteyiz” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
