Ateşkese varan süreci pahalandıran Milletlerarası Bağlar Uzmanı Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Geriye kalan rehinelerin özgür bırakılması, İsrail birliklerinin büsbütün geri çekilmesi ve ‘sürdürülebilir barışın yine tesis edilmesi’ manasına gelen ikinci kademeye ait müzakereler, 16. günde başlayacak. Üçüncü ve son evre ise, Gazze’nin yine inşasını ve kalan rehinelerin cesetlerinin iadesini içermektedir. Yine inşa süreci yıllar sürebilir.” dedi.
Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Türkiye’nin; ateşkesin bir ve ikinci evresinden çok üçüncü evresinde yani Gazze’nin yine inşasında sorumluluk üstlenmesi beklenebilir.” dedi.
İsrail ile HAMAS, Gazze savaşının başlamasından 15 ay sonra ateşkes üzerinde anlaştı. Üsküdar Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası İlgiler Kısım Lideri Doç. Dr. İbrahim Arslan, ateşkese varan süreci kıymetlendirdi.
46 bin 800’den fazla Filistinli hayatını yitirdi
HAMAS’ın, genelde 75 yıldır, Gazze’de ise İsrail’in uyguladığı ablukadan kaynaklı son 17 yıldır, Filistinlilerin içinde bulundukları güç şartları, zahmetleri, İsrail’in aşağılamalarını göz önünde bulundurarak; Filistin sıkıntısını tekrar dünya gündemine taşıma savıyla, 7 Ekim 2023’te, İsrail’e karşı Aksa Tufanı olarak isimlendirdiği bir operasyon gerçekleştirdiğini anlatan Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Bu operasyonda, yaklaşık bin 200 kişi hayatını kaybetti, 251 kişi de HAMAS tarafından rehine olarak alındı. İsrail, Aksa Tufanı operasyonuna evvel hava bombardımanıyla karşılık verdi, akabinde, 27 Ekim’den itibaren, Gazze’ye yönelik karadan geniş çaplı işgal başladı. HAMAS ise İsrail’in akınlarına, Gazze’den fırlattığı roketlerle karşılık verdi. HAMAS, Sağlık Bakanlığı verilerine göre, İsrail’in karadan ve havadan gerçekleştirdiği ataklarda, bugüne kadar 46 bin 800’den fazla Filistinli hayatını yitirdi.” dedi.
Joe Biden, ateşkesin sağlanması ve rehinelerin takasını öngören üç basamaklı bir plan önermişti
Taraflar ortasındaki çatışmaların durdurulması ve ateşkesin sağlanması gayesiyle, 21 Kasım 2023’te, ABD, Mısır ve Katar’ın iştirakiyle bir teşebbüs başlatıldığını hatırlatan Doç. Dr. İbrahim Arslan, şöyle devam etti:
“Bu teşebbüs sonrasında sağlanan ve bir hafta süren ateşkeste, HAMAS 105 rehineyi bıraktı. Bunun karşılığında İsrail, hapishanelerinde tuttuğu 240 Filistinliyi salıverdi. Taraflar daha sonra, ateşkesi ihlal ettiklerine dair karşılıklı olarak birbirlerini suçladılar ve bu teşebbüs daha ileriye taşınamadı. Süreç içinde, ABD Devlet Başkanı Joe Biden, 31 Mayıs 2024’te, ateşkesin sağlanması ve rehinelerin takasını öngören üç basamaklı bir plan önerdi. BM Güvenlik Kurulu, 10 Haziran 2024’te aldığı kararla Biden’ın planını destekledi. Ateşkesin sağlanacağına dair umutların arttığı bu ortamda, 31 Temmuz 2024’te, HAMAS’ın siyasi lideri İsmail Haniye’nin İsrail’in gerçekleştirdiği bir suikastla Tahran’da öldürülmesi üzerine, görüşmeler askıya alındı. Bu olayın ardından, 17 Ekim 2024’te, Hamas lideri Yahya Sinwar da öldürüldü.”
Anlaşma 19 Ocak’tan itibaren yürürlüğe girdi
Karşılıklı güvensizliğin en üst seviyeye çıktığı bir dönemde, ABD’nin seçilmiş Başkanı Donald Trump’ın, 2 Aralık 2024’te yaptığı bir açıklama ile bir anda dikkatleri üzerinde topladığını kaydeden Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Trump, vazifeye başlayacağı 20 Ocak 2025’e kadar taraflar ortasında muahede olmaz ise Ortadoğu’da cehennemi yaşatacağını tabir etti. Trump’ın açıklamasından 42 gün sonra, 13 Ocak 2025’te, Biden ve İsrail Başbakanı Netanyahu ortasındaki telefon görüşmesi sonrasında, ABD Dışişleri Bakanı Blinken anlaşmaya çok yakın olunduğunu duyurdu. Devamında, HAMAS ve İsrail ortasında ateşkese yönelik muahede konusunda uzlaşma sağlandığı, 15 Ocak 2025’te, Katar Başbakanı Mohammed bin Abdulrahman Al Thani ve ABD Başkanı Joe Biden tarafından dünya kamuoyuna açıklandı. İsrail kabinesi, iki gün sonra muahedeyi onayladı. Saatler süren görüşmelerde, İsrail kabinesindeki iki çok sağcı bakan anlaşmaya olumsuz oy verdi. Kabinenin onayının akabinde muahede, 19 Ocak saat 08:30’dan itibaren yürürlüğe girdi.” diye anlattı.
Altı hafta sürecek birinci kademede neler olacak?
İsrail ve HAMAS ortasında imzalanan muahedenin üç basamaktan oluştuğunu lisana getiren Doç. Dr. İbrahim Arslan, şunları kaydetti:
“Altı hafta sürecek birinci kademede; HAMAS tarafından Gazze’de tutulan 33 İsrailli rehine karşılığında, bin 167’si 7 Ekim 2023’ten sonra tutuklanan bin 900’den fazla Filistinli özgür bırakılacak. Muahedenin 7. gününde, toplam 7 İsrailli esirin özgür bırakılmasının akabinde İsrail ordusu, Gazze’den çekilmeye başlayacak ve kuzey Gazze sakinleri meskenlerine dönebilecek. Ek olarak, Gazze Şeridi’nin kuzeyine ulaşacak 50 yakıt kamyonu da dahil olmak üzere Gazze’ye günde 600 kamyon insani yardım girişi mümkün olacak.
Geriye kalan rehinelerin özgür bırakılması, İsrail birliklerinin büsbütün geri çekilmesi ve ‘sürdürülebilir barışın yine tesis edilmesi’ manasına gelen ikinci kademeye ait müzakereler, 16. günde başlayacak. Üçüncü ve son basamak ise, Gazze’nin tekrar inşasını ve kalan rehinelerin cesetlerinin iadesini içermektedir. Yine inşa süreci yıllar sürebilir.”
Trump’ın ‘rehine muahedesi sağlandı’ bildirisi mutabakata verilen ehemmiyeti gösteriyor
İlk basamakta; hür bırakılacak rehineler ortasında sivil bayanlar, bayan askerler, çocuklar, yaşlılar, hasta ve yaralı sivillerin yer almasının beklendiğini de belirten Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Biden, ateşkes planının kesin sınırlarını Mayıs 2024’te paylaştığını ve akabinde BM Güvenlik Kurulu tarafından oybirliğiyle kabul edildiğini hatırlatarak, adeta kendisinin süreçteki kıymetini vurguladı. Ayrıyeten, 20 Ocak 2025’te misyona başlayacak seçilmiş ABD Başkanı Donald Trump’ın ‘rehine mutabakatı sağlandı’ sözüyle muahedeyi toplumsal medya hesabından duyurması, mutabakata verilen ehemmiyeti göstermektedir.” biçiminde konuştu.
Ortadoğu’da yeni bir periyot başlıyor
İsrail ve HAMAS temsilcilerinin, Paris, Kahire ve Doha’da üçüncü taraflar aracılığıyla müzakereleri yürüttüklerini ve müzakerelerde ABD, Katar ve Mısırlı diplomatların arabuluculuk yaptıklarını anlatan Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Bu gelişmeler, mutabakat sürecinde İsrail’le tam bir ahenk içinde hareket eden ABD’nin tesirli olduğunu göstermektedir. Muahedenin çabucak öncesinde, 8 Aralık 2024’te, Suriye’de Esad rejiminin devrilmesi, Rusya’nın Ukrayna karşısında sürdürmekte olduğu savaşı sonlandıramaması, HAMAS’ın yanı sıra Hizbullah’ın da etkisiz hale getirilmesi ile İran’ın bölgedeki tesirinin ortadan kaldırılmasının tıpkı periyoda denk gelmesi tesadüf olarak görülemez. Bu durum, Aksa Tufanı öncesine nazaran İsrail’in bölgedeki güvenliğinin daha güçlü biçimde sağlandığı, Ortadoğu’da yeni bir devrin başladığının habercisi olarak kıymetlendirilebilir.” dedi.
Gazze’de kalıcı barışın sağlanması mümkün mü?
İsrail Başbakanı Netanyahu’nun, Aksa Tufanı’nın çabucak sonrasında, maksatlarının ‘Hamas’ı yok etmek’ olduğunu ve bunu elde edene kadar savaşa devam edeceklerini açıkladığını belirten Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Bugüne kadar bu tavırlarında rastgele bir değişikliğe şahit olunmadı. İsrail; ambulans, hastane, okul, ibadet yeri, bayan, çocuk, basın vazifelisi ayrımı göstermeksizin uyguladığı şiddetle, tekraren memleketler arası hukuku ihlal ettiği üzere Filistinlilerle ortalarındaki düşmanlığı daha da derinleştirdi. Ateşkes sürecinde yaşanabilecek aksamalar, Trump’tan dayanak bulması halinde, İsrail’in, şimdiye kadar uyguladığı şiddete kaldığı yerden devam edebileceğini göstermektedir.” sözünde bulundu.
Yaşanan son gelişmeler, muahedenin sürdürülebilirliği konusunda tasa verici
Ateşkesin oylandığı kabine toplantısında karşı oy veren çok sağcı İç Güvenlik Bakanı Itamar Ben Gvir’in, protesto maksadıyla istifa edeceğini duyurduğunun bilindiğini de söyleyen Doç. Dr. İbrahim Arslan, şöyle devam etti:
“Anlaşmaya başından bu yana karşı bir diğer isim Maliye Bakanı Bezalel Smotrich’dir. Maliye Bakanı, birinci etap sonunda Gazze savaşı tekrar başlamazsa istifa edeceğini açıkladı. Bu bakanlar, hükümeti ‘şeytanla’ muahede yapmakla suçluyorlar ve şimdi HAMAS’ın yok edilmesi hedefine ulaşılamadığını savunuyorlar. İsrail, HAMAS’ın bırakılacak rehinelerin listesini paylaşmadığı gerekçesiyle, 19 Ocak sabahı, ateşkesin başlama saatine dakikalar kala, Filistin’e hücum düzenledi. Devamında, HAMAS’ın rehinelerin isimlerini yayınlamasının akabinde, saat 12.15 prestijiyle ateşkes başladı. Bakanların açıklamaları ve yaşanan son gelişme, muahedenin sürdürülebilirliği konusunda bizleri tasaya sevk etmektedir.”
Ateşkes sürecinde Türkiye’nin rolü ne olabilir?
Ateşkesin sağlanması sürecinde ABD, Mısır ve Katar’ın tesirli olduklarının bilindiğini kaydeden Doç. Dr. İbrahim Arslan, şunları tabir etti:
“Bu kapsamda Türkiye’nin; ateşkesin bir ve ikinci etabından çok üçüncü basamağında yani Gazze’nin yine inşasında sorumluluk üstlenmesi beklenebilir. Bununla birlikte Türkiye, İsrail’in varlığının tanınmasına ait olarak, Filistinlileri iknaya yönelik gayret sarf etmelidir. Bu konu, güç olmakla birlikte, bölgede kalıcı barışın tesisine ve İran’ın tesirinin azaltılmasına taban oluşturur. Gelişmeler, barışın sürdürülebilmesi halinde, İsrail’in Körfez ülkeleriyle imzaladığı 2020 tarihli İbrahim Mutabakatlarının tekrar canlanacağını ve genişleyeceğini göstermektedir. Bu ortamda Türkiye’nin Irak, Suriye, İsrail, Suudi Arabistan, Mısır, Ürdün, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn, Umman, Katar ve Filistin’le bölgesel bir muahede ya da ‘Ortadoğu Barış ve İstikrar Paktı’ gibisi bir paktın kurulmasını önermesinin uygun olabileceğini düşünüyorum.”
Gelişmelere bütüncül bakmak gerekiyor
Bu teşebbüsün, bölge ülkelerinin tamamına açık olması gerektiğini de söz eden Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Rusya ve İran’ın 17 Ocak 2025’te stratejik paydaşlık muahedesi imzaladığı, bu iştirakin bölgede yeni gruplanmalara neden olabileceği unutulmamalıdır. Türkiye, önereceği bu paktla, bölge ülkelerinin barış içinde birlikte yaşamalarına imkan sağlayacak ortamın şekillenmesine kıymetli katkı sunmuş olur. Ek olarak, Eylül 2023 tarihli G20 Yeni Delhi Tepesi sonrasında Hindistan’ın Çin karşısında üretim üssü olarak pozisyonlandırılması ile gündeme gelen Hindistan-Ortadoğu-Avrupa Koridoru (IMEC) ile Türkiye’nin Kalkınma Yolu projesi bölgemizde barış ve istikrarı mecburî kılmaktadır. Her iki proje, Süveyş Kanalı güzergahına alternatif sunmaktadır. Gelişmelere bütüncül bakmak gerekmektedir.” biçiminde kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
