Garanti BBVA tarafından kurulan Salt’ın yeni sergisi Karanlık Dünya, bir sanatçı ile bir senaristin disiplinlerarası araştırmasına dayanıyor. Stant, Metin Erksan’ın yönettiği ve Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun senaryosunu yazdığı birebir isimli sinemanın imal etabından itibaren karmaşıklaşmaya başlayan öyküsünü 1950’ler Türkiye’sinin kültürel iklimi içerisinde inceliyor. Değiştirilmiş versiyonlar, tartışmalar, söylentiler, çelişen tanıklıklar ve arşiv gereçleriyle birçok soruyu gündeme getiren sinemanın etrafında gelişen anlatılara bakıyor.
Toplumsal gerçekçi bir yaklaşımla Sivrialan (Sivas) ve Ürgüp’te (Nevşehir) çekilen sinema, Âşık Veysel’in çocukluğundan tanınmış bir halk ozanı oluşuna uzanan hikayesini, melodramatik bir gönül kıssası etrafında örer. Fakat periyodun ziraî kalkınma ve kırsal çağdaşlaşma siyasetlerine uygun olarak tekrar kurgulanan sinemanın anlatısı beklenmedik formda istikamet değiştirir. Erksan’ın sözüne nazaran United States Information Service’ten [Amerikan Haberler Merkezi] alınmış, Hudson tarlalarındaki biçerdöverlere ilişkin imajlar ile sonradan İstanbul’un çeperlerinde çekildiği söylenen okul ve dispanser sahneleri, ülküleştirilmiş bir köy imgesi sunmak için kullanılır. Bu eklemeler, Veysel’in hayat hikayesini geri plana iterek sineması devrin resmî ideolojisinin taşıyıcısı bir propaganda aracına dönüştürür. Değişikliklerin gerisindeki nedenler ortasında, Ankara’daki Merkez Sinema Denetim Komisyonu’nun Aralık 1952–Kasım 1953 tarihli üç raporunda bildirdiği sansür kararları vardır. Raporlarda hangi sahnelerin sakıncalı görüldüğü açıkça belirtilmemekle birlikte, toplumun kusursuz bir halde temsil edilmesi tasası öne çıkar. Üretimci Atlas Film’in kurguda yaptığı değişikliklerin akabinde sinema, Âşık Veysel’in Hayatı adıyla 31 Aralık 1953’te vizyona girer. İsmiyle birlikte tüm atmosferi değişen sinemanın yaratım süreci, ticari tasalar ve ideolojik tansiyonlar, sineması eklektik bir eser hâline getirir.
Bugün sinema ve sinemanın kıssası hâlâ eksik. Sinemadan geriye kalan; kopuk bir kurgu, silinmiş ya da eklenmiş sahneler, ses bandındaki bozulmalar, sessizlikler ve bunların etrafında oluşmuş anlatılardan ibaret. Sinemanın sansüre uğramadan evvelki kurgusu ve yapılan değişikliklerden sonra gösterime girmiş versiyonu bilinmiyor. Sirkülasyonda olan kopyalar ortasında da ses, imaj ve kurgu farklılıkları var. Standın araştırma sürecinde Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Prof. Sami Şekeroğlu Sinema-TV Uygulama ve Araştırma Merkezi Arşivi’nde bulunan 35mm nitrat sinema ise bugüne dek gün yüzüne çıkmamış imajları içeriyor.
Sanatçı Mike Bode ile senarist Caner Yalçın’ın uzun soluklu araştırmasını temel alan stant, sinemaya bütüncül bir anlatı olarak değil; kültürel, politik ve tarihî süreçlerin şekillendirdiği bir obje olarak yaklaşıyor. Stantta sunulan arşiv materyalleri, sanatsal pratik aracılığıyla tekrar aktifleştirilebilecek birer öge olarak ele alınıyor. Bu materyallere, bir dizi görüntü enstalasyonu ile sinemanın uğradığı müdahale ve dönüşümlerin, kopyalar ortası farklılıkların izini süren bir senaryo eşlik ediyor. Karanlık Dünya’yı yine inşa etmek yerine katmanlarına ayıran stant, sinemanın dolanımına taraf veren ideolojileri, sansür düzeneklerini ve üretim şartlarını irdelemeye yönelik çizgiler oluşturuyor.
Salt’tan Gülce Özkara tarafından programlanan Karanlık Dünya, 23 Temmuz–14 Aralık tarihlerinde Salt Galata Mastercard Stant Mekânı’nda görülebilir. Standa bir dizi kamu programının yanı sıra Kasım ayında yayımlanacak bir e-yayın eşlik edecek. Programlarla ilgili detaylı bilgi saltonline.org’da duyurulacak.
Mike Bode, sanatçı ve araştırmacı. Disiplinlerarası iş birliklerine dayalı pratiğinde toplumsal, tarihi ve politik dönüşümlerle bağlantılı olarak mekânsal ve görsel incelemelere odaklanıyor. Çalışmalarının sergilendiği kurumlar ortasında Kunst-Werke, Berlin; Contemporary Arka Centre, Vilnius; Nobel Prize Museum, Stockholm; Secession, Vienna; Institute of Contemporary Arka, Miami ve Yokohama Trienali bulunuyor.
Caner Yalçın, senarist ve direktör. Lisansını Marmara Üniversitesi Gazetecilik Bölümü’nde, yüksek lisansını İstanbul Bilgi Üniversitesi Sinema ve Televizyon Bölümü’nde tamamladı. Çeşitli televizyon kanalları ve dijital platformlar için senaryolar yazan Yalçın, kısa sinema senaristliği ve direktörlüğü de yapmaktadır.
Sergi, Türk Tuborg A.Ş., Eureko Sigorta, Jotun, Hollanda Krallığı, Institut Français ve Türkiye’deki Meksika Büyükelçiliği’nin katkılarıyla gerçekleştirilmektedir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
