Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yemek bozukluğu ve anoreksiya nervoza konusunu tüm taraflarıyla anlattı.
Anoreksiya nervoza kolay bir zayıflama takıntısı değil
Anoreksiya nervozanın, kolay bir zayıflama takıntısı değil, beynin vücut algısını bozan, yüzde 15 mevt oranına sahip önemli bir “nöropsikiyatrik hastalık” olduğunu belirten Tarhan, “Anoreksiya olaylarında global bir artış gözleniyor; bu artış Türkiye’de de besbelli bir formda hissediliyor. Anoreksiya nervoza, sadece bir yeme bozukluğu değil, tıpkı vakitte bir nöropsikiyatrik hastalıktır. 29 kiloya düşmüş bir kişi, beyninin oynadığı oyun yüzünden kendini 150 kilo üzere algılıyor. Bu noktadan sonra nasihat yarar etmez, bu bir pasif intihardır ve zarurî tedavi gerekir.” dedi.
Toplumda ekseriyetle “şımarıklık” yahut “şov” olarak yanlış anlaşılan anoreksiyanın, aslında beynin vücut imajıyla ilgili ağlarının (network) bozulduğu, maddi ve biyolojik bir hastalık olduğunu vurgulayan Tarhan, “Bu durum, sırf ruhsal değil, nöropsikolojik bir süreçtir. Geçmişte, bu bireylerin isterlerse güzelleşebileceği düşünülüyordu. Lakin aktüel beyin araştırmaları, bu bireylerin nöral ağlarının bozulduğunu ortaya koyuyor. Bugün, SW-LORETA üzere beyin haritalama prosedürleri sayesinde, kişinin beynindeki fonksiyonel alanları yeme bozukluğu bilgi tabanlarıyla karşılaştırabiliyoruz. Bu haritalamalar, bozulmaları açıkça ortaya koyuyor. Beyin manzaralarının bireye gösterilmesi, tedaviyi kabul etmelerini de kolaylaştırıyor.” diye konuştu.
Hastalık kolay bir yeme bozukluğu üzere başlıyor
Hastalığın ekseriyetle kolay bir yeme bozukluğu üzere başladığını tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Başlangıç periyotlarında tahlil görece daha kolaydır. Lakin hastalık ilerledikçe beynin nöroplastisitesi bozulur. Olağanda ‘patika’ üzere olan nöral yollar, vücut imajı bahislerinde ‘otoban’ haline gelir. Beyin, bu patolojik durumu otomatik olarak olağan kabul etmeye başlar. Bu noktadan sonra nasihat, ikna ya da inandırma prosedürleri etkisiz hale gelir; uzun vadeli hastane yatışları ve çok taraflı tedavi protokolleri gerekir. Kişinin vücut kitle indeksi (BKİ) 18’in altına düştüğünde, anoreksiya tanısı konulabilir. Fakat bu noktada bile birey kendisini sağlıklı ve olağan olarak algılayabilir. Vücut dismorfik ölçekleri kullanıldığında, bireye kendi vücut manzarası gösterildiğinde dahi, birey manzarayı sağlıklı kabul edebilir.” sözünde bulundu.
“Madde bağımlıları ile anoreksiya hastalarının beyinleri büyük ölçüde benzerlik gösteriyor”
Prof. Dr. Tarhan, “Bu çeşit hastalara genotipleme de uyguluyoruz. Beyinlerinde serotonin ve dopamin gen polimorfizmleri bulunabiliyor. Memnunlukla alakalı genler polimorfik çıkıyor; yani beynin dopamini süratle tükettiği saptanabiliyor. Gerilim altında dopamin gereksinimi arttığında kişi daha fazla haz aramaya başlıyor ve haza karşı daha hassas hale geliyor. Şayet kişi fizikî görünümü kutsallaştıran bir kültürel ortamda yetişmişse, bu haz arayışını vücut üzerinden gerçekleştirebiliyor. Birebir mekanizmayı öbür bireyler unsur kullanımıyla tatmin etmeye çalışıyor. Hakikaten, unsur bağımlılarının beyinleriyle anoreksiya hastalarının beyinlerindeki genetik alt düzenekler büyük ölçüde benzerlik gösteriyor. Serotonin taşıyıcı genin yavaş çalışması da kişiyi gerilime daha hassas hale getiriyor. Bu türlü bireyler, küçük bir gerilim durumunda bile depresyon yahut anksiyete geliştirebiliyor. Bunlar risk genleridir; direkt hastalık geni değildir. Fakat bu genetik yapı, hastalığın biyolojik boyutunu oluşturur ve bu, bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Şayet bireyde biyolojik yatkınlık saptanırsa tedavi sürecinde çok daha sistematik ve kararlı ilerliyoruz. Elbette biyolojik yatkınlık olmadan da kişi anoreksik hale gelebilir. Bu üzere durumlarda ise kişinin mana arayışı ve hayat ideolojisi büyük ehemmiyet kazanıyor.” biçiminde konuştu.
Anoreksiyada mevt oranı yüksek!
Kilo alma kaygısının bireyin beynini adeta bloke ettiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu nedenle hastaları çoklukla nazogastrik sonda ile besliyoruz; birtakım olaylarda direkt karın üzerinden mideye (gastrostomi yoluyla) beslenme uygulanıyor. Hastalar mutlaka gıdasız bırakılmıyor. Lakin anoreksiyada vefat oranı yüksektir: Her 100 hadiseden 15’i kaybedilmektedir. Adet düzensizlikleri baş gösterir, kalp ritmi bozulur, kan bedelleri düşer. Tüm bu bulgular hastaya gösterilse bile hasta hâlâ ‘yemeyeceğim’ diyebilir. Zira ‘kiloluyum’ formundaki bozuk algısı devam eder. Bu, kişinin şuurlu tercihi değil, bozulmuş beyin algısının bir sonucudur. Bu noktada güçlü nöromodülasyon tedavileri, genetik polimorfizmleri dikkate alan kişiselleştirilmiş müdahaleler devreye girer. 29 kiloya düşüp, tüm hormonal istikrarı bozulmuş lakin uygun tedaviyle büsbütün güzelleşmiş birçok olay gördüm. Bu nedenle hiçbir hasta için ‘düzelmez’ denilmemelidir.” dedi.
Yemek yemeyi reddedenler sonda ya da damar yoluyla beslenmeli
Bir hastanın, tedavi sürecinde tüm dayanak sistemlerine karşın bir ay üzere kısa müddette vefat etmesinin durumun ne kadar süratli ve yıkıcı ilerleyebildiğini gösterdiğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Yemek yemeyi reddeden bireylerde, kesinlikle nazogastrik sonda ile ya da damar yoluyla (parenteral) beslenme sağlanmalıdır. Bu, yalnızca tıbbi değil, tıpkı vakitte yaşamsal bir zorunluluktur.” tabirinde bulundu.
Prof. Dr. Tarhan, erkeklerde anoreksiyanın hayli az görüldüğünü, fakat bunun görülmeyecek manasına da gelmediğini söyledi.
VR (sanal gerçeklik) gözlükleri tedavinin bir parçası
Günümüzde bedellilik ölçütünün değiştiğini ve artık tanınan olan, görünür olanın kıymetli kabul edildiğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Bu durum, bilhassa yeme bozukluklarının ortaya çıkmasında ve derinleşmesinde kıymetli bir rol oynamaktadır. Biz tedavide, bilhassa başlangıç periyodunda, hastalarımıza ‘beden nötralitesi’ yaklaşımını kazandırmaya çalışıyoruz. Yani, kişinin ‘Bedenimle değil, vücudumun fonksiyonuyla varım. Vücudum, hayatımı sürdürebilmem için bir araçtır’ fikrini benimsemesi hedeflenmektedir. Hastanede kullandığımız VR (sanal gerçeklik) gözlükleri ile hastaya kendi vücut imajı üç boyutlu olarak gösterilir. Bu imaj birçok vakit bireyde ağır anksiyeteye yol açar. Fakat bu imgeye maruz kalma terapisi sayesinde kişi vakitle duyarsızlaşır, beyin de bu kaygıya karşı yeni bir algı geliştirmeye başlar. Bu süreç, yalnızca klasik terapiyle değil, nöropsikiyatrik müdahalelerle yürütülmelidir.”
Bireyin öz kıymet algısını sırf dış görünüşe bağlaması
Tedavi sürecinde aile dinamiklerinin kesinlikle araştırıldığını, şayet fizikî görünümün yüceltildiği, hatta kutsallaştırıldığı bir aile ortamı varsa, çocuğun ‘Eğer fizikî olarak hoş ya da inceysem kıymetliyim, değilsem değersizim.’ algısı geliştirmesine neden olduğunu anlatan Tarhan, “Bu, bireyin öz kıymet algısını sırf dış görünüşe bağlamasına neden olur. Aslında bu, popülariteyi kutsallaştıran global sistemin bir sonucudur. Üstelik bu durum, birden fazla vakit sanatsal özgürlük kılıfı altında sunulmaktadır.” diye konuştu.
Tedaviyi reddetmek pasif intihar
Eskiden hâkim olan anlayışın, “Kişi isterse tedavi edilir, istemezse edilmez” halinde olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde bu anlayış, hâlâ birçok toplumda geçerliliğini koruyor. Lakin bu yaklaşım artık geçersizdir. Anoreksiya üzere durumlarda tedaviyi reddetmek, aslında pasif bir intihar davranışıdır. Bu nedenle, zarurî tedavi uygulanmalıdır. Gerekirse mahkeme kararıyla hastaneye yatırma süreci başlatılır.” biçiminde konuştu.
Bu çeşit olaylarda ekseriyetle ailelerin ve yakın etrafın çok yumuşak ve duygusal bir tavır sergileyebildiğini de söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Onu ikna edelim, istemediği hiçbir şeyi yapmayalım” üzere uygun niyetli lakin kusurlu yaklaşımlar ortaya çıkabildiğini, halbuki hastanın, farklı bir gerçeklikte yaşadığını söyledi.
Ailelerin şefkatli tavrı ziyan da verebiliyor
Prof. Dr. Tarhan, “Onu ikna etmek mümkün değildir, zira onun beyni farklı bir cihanda işlemektedir. Bu, özgürlük değil; beynin bozulmuş bir işleyişinin sonucudur. Bu türlü durumlarda aileden zarurî istem formu alınır, akabinde mahkeme kararıyla yatış sağlanır. Bu yaklaşım, nörobilimin sunduğu yeni bilgiler ışığında şekillenmiştir. Geçmişte bu tıp durumlar, kişinin kendine ziyan verme özgürlüğü yahut bir çeşit ötenazi olarak görülürdü. Fakat artık biliyoruz ki, bu bir hastalıktır ve kişinin beyin biyolojisi değişmiştir. Aileler çocuklarını sevdikleri için değil, fazla şefkat gösterdikleri için bu kusura düşerler. ‘Aman, zorla tedavi olmasın’ derken, aslında şefkat suistimaline açık bir yer oluşur. Meğer bazen gerçek şefkat, yanlışsız olanı yapabilme hamasetini göstermektir.” dedi.
İllegal zayıflama iğneleri erken yaşta demans ve Alzheimer riskini artırıyor
Bugün piyasada bulunan kimi yasa dışı zayıflama iğnelerinin, beynin açlık-tokluk merkezine önemli ziyanlar verdiğini de lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu unsurlar, erken yaşta demans ve Alzheimer riskini artırır. Kullanıcılar bu ilaçları alırken yanlışsız karar verdiklerini zannederler, zira o anda haz sistemi etkin haldedir ve beyin bunu ödül olarak algılar. Bu noktada, dijital vitrinlerin yani toplumsal medyanın tesiri çok büyüktür. Bu platformlarda sunulan vücut imgelerine özenen bireyler, kendi vücut algılarını yitirir. Kişi, hislerini yönetmeyi öğrendiğinde, bu uydurma vitrinlere karşı ‘hayır’ deme mahareti kazanıyor.” sözünde bulundu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
