Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, imtihan telaşı konusunu kıymetlendirdi ve yaklaşan Liselere Giriş Sınavı (LGS) ve Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) üzere kıymetli imtihanlar öncesinde öğrencilerin yaşadığı derde ait değerli açıklamalarda bulundu.
Sınav telaşı, kişinin bildiklerini yapamaması korkusudur
Sınav psikolojisi ve dert idaresi üzerine değerlendirmeler yapan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, imtihan korkusunu, “kişinin sahip olduğu bilgileri verimli biçimde kullanamaması ve bildiklerini yapamaması korkusu” olarak tanımladı.
Prof. Dr. Tarhan, bazı öğrencilerin imtihan öncesi “mahvoldum, yapamayacağım” diyerek kendilerini rahatlatmaya çalıştığını, lakin bu durumun etraflarındaki öteki adayları olumsuz etkileyebileceğini belirtti.
Sınav korkusunun en büyük nedenlerinden biri olumsuz düşünceler
Sınav telaşının en büyük nedenlerinden birinin, bireyde oluşan olumsuz niyet kalıpları olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Beynimiz, tıpkı karaciğerin safra üretmesi üzere doğal olarak fikir üretir. IQ’su düşük bireyler günde birkaç yüz niyet üretirken, IQ’su yüksek bireyler binlerce niyetle meşgul olabilir. İmtihan telaşı yaşayan bireylerde beyin, bu periyotta çok fazla fikir üretir lakin kişi bu kanıları yönetemez hale gelir. Kaynak büyüdükçe yönetmek de zorlaşır. Bu nedenle, imtihan derdini yönetmeyi öğrenmek çok kıymetlidir. Nasıl ki bir şoför nerede hızlanacağını, nerede yavaşlayacağını, nerede sağa ya da sola döneceğini biliyorsa; birebir formda kişi de gerilimle nasıl başa çıkacağını öğrenmelidir. Denetimli gerilim yararlıdır. Hatta orta düzeydeki bir dert dikkati artırır ve öğrenmeyi kolaylaştırır. Orta seviyedeki gerilim, beyindeki sempatik sistemi aktive eder. Beynin ön bölgesindeki kan deveranını artırır, dikkat ve odaklanmayı sağlayan nörokimyasalların salgılanmasını tetikler. Lakin imtihan tasası fazla olursa, bu kere bedensel ve zihinsel belirtiler ortaya çıkar. İmtihan anında sık sık tuvalete gitme muhtaçlığı duyulabilir. Bunun nedeni gerilimle birlikte salgılanan vazopressin hormonudur; bu hormon tıpkı vakitte idrar söktürücü etkidedir. Ayrıyeten kalp çarpıntısı, nefes darlığı, el-ayakta titreme üzere belirtiler de sık görülür. Bu belirtiler, imtihan derdinin fizikî yansımalarıdır. İmtihan derdinin sırf bedensel değil, birebir vakitte zihinsel ve ruhsal belirtileri de vardır. Bu nedenle, imtihan öncesi yalnızca ders çalışmak değil, gerilimle başa çıkmayı öğrenmek de en az bilgi kadar değerlidir.”
Sınav sırasında yaşanan panik ve gerilim anlarında beynin kimyası değişiyor
Sınav sırasında yaşanan panik ve gerilim anlarında beynin kimyasında önemli değişiklikler meydana geldiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, şunları lisana getirdi:
“Sınav derdi yanlışsız formda yönetildiğinde, kişi için adeta gayeye götüren bir araca dönüşebilir. Terbiye edilmiş bir yabanî at üzere, imtihan süreci bireyin hayat seyahatinde bir basamağı geçmesini sağlayabilir. Pekala imtihan anında yaşanan panik ve gerilim durumunda beyinde tam olarak ne olur? Beyin kimyasına baktığımızda, bu üzere anlarda beyin ‘savaş ya da kaç’ reaksiyonu verir. Şayet kişi ‘savaş’ yansısını gösterebilirse, dikkati artar ve odaklanır. Fakat bu noktada gerilimin dozunun düzgün ayarlanması gerekir. LGS yahut YKS üzere uzun periyodik ve yüksek mana yüklenen imtihanlarda gerilimin dozajı çok değerlidir. Bu imtihanlar yaklaşık 180 dakika sürmekte ve gençler üzerinde önemli baskı oluşturmaktadır. Aslında imtihan tasası yaşamak son derece doğaldır. Birebir formda imtihan heyecanı da olağandır. Lakin kişi, ‘Hiç heyecanlanmamalıyım’, ‘Hiç dikkatim dağılmamalı’ üzere katı fikirler geliştirirse bu durum tasayı daha da artırır. ‘Sınavda muhakkak kusur yapmamalıyım’ üzere fikirler de kişiyi kusur yapmaya daha açık hale getirir. Bu nedenle gençlerin imtihana evvelden hazırlık yaparken sırf akademik bilgiye değil, birebir vakitte soru çözme stratejilerine ve gerilim idaresi maharetlerine de ehemmiyet vermesi gerekir. İmtihanda yalnızca bilgi değil, vakit idaresi de hayati değere sahiptir. Kısıtlı müddette en güzel performansı gösterebilmek için vaktin nasıl kullanılacağını bilmek gerekir. Bu hususta rehber öğretmenler ve imtihan danışmanları öğrencilere hem soru çözme hem de vakit idaresi stratejileri konusunda dayanak olmaktadır. Birtakım durumlarda heyecan o kadar ağır yaşanır ki, öğrenci imtihan kağıdını eksiksiz doldurmasına karşın ismini yazmayı bile unutabilir.”
Gençler stratejilere sadık kalmalı
Bu yüzden imtihan öncesinde öğrencinin kesinlikle kendisine uygun soru çözme stratejileri, vakit idaresi teknikleri ve gerilim idare metotları geliştirmesi gerektiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Rehber öğretmenler ve imtihan danışmanları bu hususta öğrencilere yol gösterici olmaktadır. Gençler bu stratejilere sadık kalmalıdır. Aksi halde imtihan anında yaşanan ağır heyecan, çok kolay kusurlara yol açabilir. O denli ki birtakım öğrenciler imtihan kağıdını doldururken ismini yazmayı bile unutabiliyor. Olmayacak kusurlar yapıyor. Veya da yanıt kaydırabiliyor. Bunların hepsinin dermanı var. Deneme imtihanlarına girenler bunlara evvelden hazırlanıyor.” diye konuştu.
Başarıya giden yolun, imtihan anındaki stratejilere ve zihinsel idareye odaklanmaktan geçtiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Öğrencinin, ‘Şu kadar soru çözeceğim, vakti şöyle yöneteceğim’ üzere bir planı olmalı. Örneğin, evvel çok uygun bildiği soruları çabucak yapmalı, az kuşkulu olduğu soruları işaretleyip sona bırakmalı. Bir soruya takılıp kalırsa, bildiği başka birçok soruyu yapamaz. Bu, vakit ve soru çözme stratejisindeki en büyük kusurdur.” sözünde bulundu.
Öğrenciler misyonlarını yapıp sonucu düşünmemeli
Yüksek motivasyonun ve mükemmeliyetçiliğin de bir telaş sebebi olabileceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “İnsanın kendisine zalimce davranmaması, nazik olması gerekir. Mükemmeliyetçi bireylerde bazen her şeyi denetim etme isteği olan ‘Tanrı kompleksi’ görülür. Bu, bâtın bir kibirdir ve şahsa en çok ziyanı kendisi verir, beyin daima gerilim hormonu salgılar ve daha çok kusur yapar.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, sınava girecek öğrencilere, “Bizim vazifemiz, öğrendiğimiz bilgileri o mühlet içinde verimli kullanmaktır. Sonucun ne olacağını düşünmek rasyonel değil. İmtihan, bir insanın pahasını ölçen bir kağıt modülü değildir; hayat yolunda geçilen bir basamaktır. Öğrenciler vazifelerini yapıp sonucu düşünmemelidir.” ikazında bulundu.
Barışçıl bir rekabet faydalıdır
Sınav sürecinde rekabet ve motivasyon bahislerini kıymetlendiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kapitalist sistemin körüklediği rekabetin gençler üzerinde yıkıcı tesirleri olabildiğine dikkat çekti. “Barışçıl bir rekabet yararlıdır fakat savaşçıl rekabet ziyanlıdır.” diyen Prof. Dr. Tarhan, ailelerin bu mevzuda çok dikkatli olması gerektiğini vurguladı.
Ailelerin yaptığı en büyük kusurun, çocuklarını diğerleriyle kıyaslamak olduğuna işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Ailelerin ‘Teyzenin çocuğu şurayı kazandı, sen de kazan’ üzere kıyaslamalar yapması, çocukta değersizlik ve eksiklik duygusu uyandırır. Çocuk, kendini geliştirmek yerine kıyaslandığı kişinin başarısız olmasına odaklanma eğilimine girer ve derdi daha da artar.” dedi.
Doğru bağlantı metodu ne?
Ders motivasyonu olmayan ve gamsız görünen çocukların aslında “Nasılsa başarılı olamam” diyerek ümitsizliğe kapılmış olabileceğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Anne-babanın ‘Sen başarırsın, sen kazanırsın’ demesi de olumsuz tesir yapar. Zira çocuk buna inanmaz ve ‘Annem babam beni teselli etmek için söylüyor’ diyerek kendini büsbütün bırakır.” diyen Tarhan, hakikat yaklaşımın kök nedeni anlamak olduğunu vurguladı.
Prof. Dr. Tarhan, bu durumdaki bir çocuğa “Başarısız olsan da canın sağ olsun” demenin de beklenenin tersine olumsuz tesir yapabileceğini belirterek, gerçek irtibat sistemini şu sözlerle açıkladı:
“Çocuğa, ‘Sen deneme imtihanlarında şu kadar net yaptın, elinden gelenin en düzgününü yaptığını görüyoruz. İmtihanda vaktini düzgün kullanarak stratejilerine uyarsan sonuç ne olursa olsun bizim kabulümüzdür’ demek gerekir. Bu ‘kabul temelli’ yaklaşım, çocukta ‘Annem babam beni anlıyor’ duygusu uyandırır ve derdini azaltır.”
Gazi Yaşargil örneği…
Hayattaki her şeyin denetim altında olmadığını ve bazen felaket üzere görünen durumların fırsata dönüşebileceğini belirten Prof. Dr. Tarhan, kısa bir mühlet evvel vefat eden ‘Yüzyılın Beyin Cerrahı’ Prof. Dr. Gazi Yaşargil’in kıssasına dikkat çekerek, “Hocası tarafından yıllarca yalnızca radyoloji kısmında çalıştırılması, onun binlerce beyin anjiyosunu inceleyerek başında üç boyutlu bir algoritma oluşturmasını sağladı. Bu zahmet, onu kimsenin yapamadığı ameliyatları yapan bir cerrah haline getirdi. Hayattaki muvaffakiyet yolları çiçekle döşenmemiştir.” diyerek gençlere sabırlı ve azimli olmalarını tavsiye etti.
Ailelerin bazı sözleri olumsuz sonuçlar doğurabiliyor
Ailelerin motivasyon artırmak için kullandığı birtakım usullerin, beklenenin bilakis olumsuz sonuçlar doğurabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Anne-baba âlâ niyetle ‘Sen başarırsın, sen kazanırsın’ diyor. Halbuki çocuk buna inanmıyor ve ‘Annem, babam beni teselli etmek için söylüyor’ diyerek kendini büsbütün bırakıyor. Benzeri halde, korkulu bir çocuğa söylenen ‘Kızım, oğlum sen kıymetlisin, boş ver sınavı’ üzere cümleler de yanlış. Çocuk zati başarısız olma ihtimalini aklına getirmek istemiyor. Ona ‘Canın sağ olsun’ demek, anlaşıldığı lisanın bu olmadığı için tam aykırısı tesir yapar.” biçiminde konuştu.
Prof. Dr. Tarhan, motivasyonun sosyo-ekonomik durumla da bağlı olduğuna dikkat çekerek, “Varlık içindeki bir çocuk için muvaffakiyet bir seçenektir. ‘Başarılı olmasam da babamın işi var’ diye düşünebilir. Fakat yokluk içinde olgunlaşan bir genç için muvaffakiyet bir zorunluluktur ve bu durum onu daha çok motive eder.” sözlerini kullandı.
Sınav korkusu gerçek yönetilmesi gereken bir enerji…
Sınav tasasının hakikat yönetilmesi gereken bir güç olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Sınav derdi bir güçtür, bir kamçıdır. Tıpkı nükleer güç üzeredir. Güzel istikamette yönlendirirsek bizi maksada götürür, fakat olumsuz tarafta yönlendirirsek elimizde patlar. Bunu bu türlü düşünmek gerekir.” dedi.
Aileler kaptan değil, kılavuz kaptan olmalı
Prof. Dr. Tarhan, ailelerin çocuklarına sorumluluk hissini küçük yaştan itibaren kazandırması gerektiğini, lakin imtihan devrinde baskıcı bir tavırdan kaçınmaları gerektiğini söyledi.
Ailelerin “kılavuz kaptan” üzere yol gösterici olması gerektiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Anne baba kılavuz kaptan olacak, kaptan olmayacak. Daima çocuğun üzerinde durursa, sabah kahvaltısı bir konferans olur ve çocuk anneyi görünce ‘Gene mi ders?’ der, artık dinlemez, yararı olmaz.” diye konuştu.
Sosyal medya yerine yapay zekaya sorun
Teknolojinin tarafsız bir araç olduğunu ve gerçek kullanıldığında yarar sağlayabileceğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Sosyal medyadaki temelsiz bilgiler yerine yapay zekâdan dayanak alınabilir. Bence yapay zekaya girsinler sorsunlar: ‘Sınav derdiyle nasıl baş ederim?’ diye. Çok hoş seçenekler çıkar önüne. Gerçek soru sorduğun vakit yapay zeka inanılmaz hayatı kolaylaştırıyor. Elbette çıkan sonuçları yeniden de bir filtrelesinler.” tavsiyesinde bulundu.
Deneme imtihanlarında bile süreyi yetiştiremeyen öğrencilerin çoklukla “hata yapma korkusu” yaşadığını belirten Prof. Dr. Tarhan, “Sıfır yanılgı mümkün değil. Öğrenci kendine yanılgı yapma hakkı tanıyacak. Sıkıntı dört dörtlük olmak değil, eldeki imkânları en uygun kullanmaktır. İmtihan anında ana odaklanmalı. Çözemediği sorunun yanına bir işaret koyup uğraşmadan geçmeli ve kalan vakitte o soruya dönmeli. Bu stratejiyi uygulamayanlar ekseriyetle ya bir soruya takılıp kalıyor ya da daima sonucu düşünüyor.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, kaygının temelinde kişinin denetim edemeyeceği şeyleri düşünmesinin yattığını kaydederek, “Kişi, gücünün yetmediği mevzuda ısrar etmemeli. ‘Ben elimden gelenin en düzgününü yapmaktan sorumluyum, başarılı olup olmamaktan sorumlu değilim’ demeli. İnsan denetim edebileceği şeyi düşünürse gerilime girmez. Denetim edemeyeceği mevzu nedir? Başarılı olup olmamak. Bunu düşündüğü an tasa artar.” diye konuştu.
180 dakikayı nasıl kullanacağız büsbütün kendi kontrolünüzde
Prof. Dr. Tarhan, sınav anını bir “kaynak yönetimi” olarak görmenin ehemmiyetine dikkat çekerek, “Bir insanın denetim edemeyeceği şey, imtihanın sonucudur. Fakat süreç, yani 180 dakikayı nasıl kullanacağı, büsbütün kendi denetimindedir. Buna odaklanan kişi gerilime girmez. Zihinsel kaynaklarını âlâ yönetemeyenler, hayatı da yönetmekte zorlanır.” dedi.
Başarı tekrar tanımlanmalı
Prof. Dr. Tarhan, başarının hayatın sonunda belirli olacağını söz ederek, “Bir imtihana girip kazanınca ‘Ben başarılıyım’ diye övünerek dolaşmayın. Bir fabrikanın bir gün kaliteli eser üretmesi, onun başarılı olduğunu göstermez. Değerli olan 10 sene sonra da o kaliteyi sürdürmesidir. Muvaffakiyet, başarısızlıkların toplamıdır. Yürümeyi öğrenen bir çocuğun düşüp kalkması üzere, imtihanlar da hayat yolundaki iniş çıkışlardır.” tabirinde bulundu.
Küresel sistemin dopamin odaklı, yani haz odaklı bir muvaffakiyet öğrettiğine dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, “Birincilik, para, mal, mülk… Bunlar haz verir fakat geçicidir ve daima yenisini istersiniz. Halbuki serotonin odaklı muvaffakiyet, bir mana mutluluğudur. Bu, uzun bir hayat seyahatinde maksadınızı bilmek ve başarısızlıkları bile o amaca giden yolda bir öğrenme aracı olarak görmektir. Bu, sizi daha dirençli kılar.” dedi.
Gevşeme antrenmanları, ilaçlardan daha etkili
Sınav telaşıyla başa çıkmak için pratik tekliflerde de bulunan Prof. Dr. Tarhan, eş-dost tavsiyesiyle ilaç kullanımına karşı kesin bir lisanla uyardı.
“Sınavdan evvel kullanmadığınız bir ilacı sakın imtihan günü almayın. İlaç kimyasal bir silahtır, yanlış kullanılırsa ziyan verir.” diyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:
“Bazı ilaçlar vardır ki hudut sisteminin gerilim karşısındaki yansılarını düzenlerken tıpkı vakitte dikkati bozmadan hatta artırarak tesir gösterir. Fakat bu ilaçlar yalnızca sahiden muhtaçlığı olan bireylerde, uzman nezaretinde kullanılmalıdır. Şayet bir öğrenci kendi başına imtihan telaşını denetim edemiyorsa, kesinlikle bir uzmandan dayanak almalıdır. Bu noktada gerilimle başa çıkmak için nefes antrenmanları çok tesirli bir prosedürdür. Bilhassa karın teneffüsü ismi verilen teknik, beyne oksijen gitmesini artırır ve gerilim hormonlarını azaltır. Kişi derin bir nefes alırken içinden ‘bir, iki’ diye saysın. Aldığı nefesi ‘üç, dört, beş, altı’ diye dört saniye boyunca tutsun. Akabinde ‘altı, yedi, sekiz, dokuz, on’ diye sayarak yavaşça nefesini versin. Bu idmanı yaparken sağ elini kalbinin üzerine, sol elini ise karnına koyması önerilir. Nefes alıp verirken karnın hareket etmesi değerlidir. Bu idman 5-6 kere yapıldığında sakinleştirici tesir sağlar. Lakin daha fazla tekrar tansiyonu düşürebileceği için dikkatli olunmalıdır. Unutulmamalı ki yanlışsız nefes teknikleri ve gevşeme antrenmanları, ilaçlardan daha tesirli olabilir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
