Üsküdar Üniversitesi Psikoloji (İngilizce) Kısım Lideri Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, günümüzün en çok tartışılan mevzularından biri olan yapay zekanın psikoloji ve terapi alanındaki rolünü değerlendirdi.
Yapay zeka psikologların yerini alabilir mi?
“Yapay zeka psikologların yerini alabilir mi?” sorusunun günümüzde çok sık sorulduğunu lisana getiren Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, “Yapay zeka şu an için psikologların yerini alabilecek bir noktada değil. Zira terapist olmanın özü sadece bilgi aktarmak ya da bir protokolü takip etmek değildir. Terapide asıl belirleyici olan şey empati, beşere mahsus sezgiler ve gerçek bir duygusal bağ kurabilme yeteneğidir. Yapay zeka bu tarafları makul ölçüde taklit edebilir lakin ‘sahici bir empati’ kurması mümkün değil. Münasebetiyle yapay zekayı, psikoloğun yerine geçecek bir figürden çok, süreci destekleyen bir yardımcı araç üzere görmek daha hakikat olur.” dedi.
İnsan terapist, danışanıyla sıcaklık, inanç ve empatiye dayalı bir bağ kuruyor
İnsan psikologla yapılan terapi ile yapay zekâ dayanaklı terapi ortasındaki en büyük farkın “duygusal derinlik” olduğunu lisana getiren Dr. Öğr. Üyesi Anarat, şöyle devam etti:
“İnsan terapist, danışanıyla sıcaklık, inanç ve empatiye dayalı bir bağ kurar. Bu bağın kendisi bile güzelleştirici bir tesir yaratır. Yapay zeka ise daha çok erişilebilirlik ve pratiklik açısından daha güçlü olabilir. Sohbet robotları günün her saati ulaşılabilir, süratlidir ve maliyeti düşüktür. Lakin bir insan terapistin sağladığı içgörü, esneklik ve bağ derinliğini vermesi mümkün değildir. Hakikaten yapılan kimi araştırmalar, yapay zeka ile çalışan bireylerin dert seviyelerinde azalma yaşadığını göstermiştir; ancak insan terapilerindeki güzelleşme oranı çok daha yüksektir.”
Yapay zeka psikologların rolünü dönüştürüyor
Yapay zeka takviyeli ruhsal uygulamaların meslekte yarattığı dönüşüme de değinen Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, şunları kaydetti:
“Şunu net olarak söylemek gerekir ki yapay zeka psikolojide kimi kolaylıklar sağlıyor lakin insan psikologların yerini doldurması kelam konusu değil. Evet, sohbet robotları günün her saati ulaşılabilir, süratli ve maliyet açısından avantajlı olabilir. Lakin bu uygulamalar daha çok yüzeysel dayanak sunuyor. Asıl güzelleştirici olan şey, danışanın karşısında sahiden onu dinleyen, hissini hisseden ve gereksinimlerine nazaran esneyebilen bir terapist bulmasıdır. Yapay zeka bu insani boyutu taklit edebilir lakin gerçek biçimde kuramaz. Bu dönüşüm, aslında psikologların rolünü daha da değerli hale getiriyor. Zira artık yalnızca terapi yapmak değil, birebir vakitte teknolojiyi yanlışsız halde yönlendirmek, etik hudutları gözetmek ve yapay zekanın sunduğu bilgileri insani bir çerçeveye oturtmak da bizim sorumluluğumuzda. Yani psikoloji mesleğini geri plana itmek yerine, yapay zeka aslında bize ‘danışanın yanında insani bir bağ kuran vazgeçilmez özne’ olduğumuzu tekrar hatırlatıyor.”
Kriz anlarında yapay zekanın tek başına karar vermesi risk
Yapay zekanın ruhsal takviye ve terapi alanında üstlenebildiği misyonlara de işaret eden Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, “Şu anda yapay zeka en çok idari süreçlerde kullanılıyor. Örneğin, randevu ayarlama ya da not tutma üzere işlerde hayli pratik. Bunun yanı sıra, anksiyete ya da depresyon için bilişsel davranışçı terapi tekniklerini uygulayan sohbet robotları da mevcut. İnsanlara psiko-eğitim sağlamak, günlük ruh halini takip etmek ve şahsa özel hatırlatmalar yapmakta başarılı olabiliyorlar. Ancak kriz anlarında, örneğin intihar riski olan bir danışanla karşılaşıldığında, yapay zekanın tek başına karar vermesi büyük bir risk. Bu nedenle kesinlikle insan nezaretiyle kullanılmaları gerekiyor.” biçiminde konuştu.
Yapay zeka, empatiyi belli kalıplar üzerinden taklit edebiliyor lakin gerçek değil…
Yapay zekanın, empatiyi muhakkak kalıplar üzerinden taklit edebildiğini belirten Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, “Hatta kimi çalışmalar, kullanıcıların yapay zeka cevaplarını insan terapistlerden daha empatik algıladığını gösteriyor. Lakin burada çok kritik bir fark var: bu bir ‘yansıtılmış empati’, yani kullanıcının komut ve yönlendirmesi üzerinden reaksiyonlar almak kelam konusu. Terapide ise itimat ve düzgünleşme, karşınızdaki kişinin sizin hislerinizi nitekim hissettiğini bilmekle mümkün oluyor. Yapay zekanın buna yaklaşabilmesi mümkün, fakat birebir sahicilikte değil.” tabirinde bulundu.
İnsanlar yapay zeka ile bir bağ kurabiliyor lakin bu terapist nezaretinde olmalı
İnsan-makine etkileşiminde terapötik inanç ve bağ kurulup kurulamayacağına da değinen Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, “Kısa vadede evet, beşerler yapay zeka ile bir bağ kurabiliyor. Bazen bu bağ, bireye takviye olduğunu hissettirebiliyor. Ancak uzun vadede düzmece bir yakınlık oluşma riski var. Bu da bağımlılık, yalnızlık ya da insan bağlarından kaçma üzere olumsuz sonuçlar doğurabilir. O yüzden yapay zeka ile inanç bağı kurulsa bile, bunun hudutlarının net çizilmesi ve kesinlikle insan terapistin nezaretinde olması gerekir.” dedi.
Yapay zeka karar verici değil, yalnızca bir araç
Yapay zekanın kusurlu bir terapi önerisi vermesi durumunda sorumluluğun kimde olacağı sorusuna karşılık veren Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, “Sorumluluk her vakit beşerde olmalı. Yapay zeka bir karar verici değil, yalnızca bir araç. Bu yüzden terapistler kullandıkları sistemlerin sınırlılıklarını bilmek, danışandan bilgilendirilmiş onam almak ve data güvenliğini sağlamak zorundadır. Şayet bir kusur olursa, bunun sorumluluğu terapiste ve sistemi geliştiren kurumlara aittir.” tabirinde bulundu.
Geleceğin terapistleri “yapay zeka okuryazarı” olmalı
Öğrencilerin bu teknolojiyi bir tehdit olarak değil, gerçek kullanıldığında bir takviye aracı olarak görmeyi öğrenmeleri gerektiğini de kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Elif Kurtuluş Anarat, “Bunun için de yapay zeka okuryazarlığı kaide. Yani yalnızca yapay zekanın nasıl çalıştığını değil, etik hudutlarını, risklerini ve insan merkezli yaklaşımı nasıl koruyabileceklerini de öğrenmeliler. Geleceğin terapistleri, teknolojiyi meslek kodlarıyla uyumlu, etik çerçevede kullanmayı bilen şahıslar olmak zorundadır.” formunda kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
